Ulpio Marcelo (Ulpius Marcellus) fue un político y militar romano que se desempeñó como gobernador de Gran Bretaña en la segunda mitad del siglo II.[1]

Ulpio Marcelo
Información profesional
Ocupación Oficial militar Ver y modificar los datos en Wikidata
Cargos ocupados

Biografía editar

Entre los años 169 y 173/174, bajo Marco Aurelio, fue gobernador de la provincia Pannonia inferior. Al terminar este cargo, fue nombrado Consul suffectus en 174.

Al tener noticias de una incursión de las tribus de la isla atravesando el muro que los separaba de las legiones romanas, en el año 181 el emperador Cómodo envió a Ulpio Marcelo a Britania[2]​ en reemplazo de Carelio Prisco.

Era considerado un hombre incorruptible, templado y frugal, que vivió siempre como un soldado, pero altivo, arrogante y de carácter desagradable. Era fama que podía resistir el sueño y para mantener en alerta a sus oficiales, solía escribir doce tablillas con órdenes cada noche y enviarlas en distintas horas a sus oficiales.

Se conoce poco de la revuelta, a la que el historiador Dion Casio consideró la guerra más grave del reinado de Cómodo. Ulpio Marcelo lideró varias campañas en el sur de Escocia, incluyendo incursiones a través del istmo Forth-Clyde penetrando en las montañas del sur. La revuelta se dio por sofocada en el 184, año en que se emitieron monedas conmemorativas del éxito de la campaña y Cómodo asumió el título de Británico, pero otras monedas acuñadas al año siguiente muestran que la lucha continuaba.

Finalmente, se retiró a la Muralla de Adriano abandonando los fuertes al norte de la muralla, como el de Newstead y cerró tratados con las tribus caledonias.

El estado de ánimo en la guarnición británica hacia el emperador Cómodo era de rebeldía y Ulpio Marcelo no hizo nada para mejorar esa actitud, contribuyendo a los disturbios que más tarde estallaron en el ejército romano en Britania. Según Dion Casio el ejército en Gran Bretaña aclamó como emperador a uno de sus legados de nombre Prisco, quien declinó con firmeza el nombramiento.

El descontento de sus tropas y los celos de Cómodo provocaron su reemplazo. Los cronistas coinciden en que el emperador desistió finalmente de ejecutarlo como tenía planeado. Fue sucedido por Publio Helvio Pertinax (Publius Helvius Pertinax).

Un sucesor, Virio Lupo, informó de que las tribus caledonias habían roto los tratados forjados por Ulpio Marcelo y se preparaban para ayudar a la confederación de los Maeatae, tribus que vivían al norte de la Muralla de Adriano.

Referencias editar

  1. M. Brassington, "Ulpius Marcellus" Britannia 11 (1980):314-315).
  2. Así lo indica las inscripciones:
    • CIL VII 592 = RIB I, 1464 = AE 1991, 1137, Chesters (Gran Bretaña): Ala] II Ast[urum] / [sub] Ulpio [Marcello] / [le]g(ato) pr(o) [pr(aetore)]
    • AE 2004, 1901:------ et I Mo]rinor(um) et sun[t in Britannia sub Ulpio Marcello legato q]uinis et u(i)ce[nis pluri]busve st[ipendiis emeritis] dimis(sis) [honest]a missione q[uorum nomina] subscript(a) sun[t civit]atem Roman[am qui eorum non h]ab(e)re(nt) deder[unt] et conubium [cum uxoribus quas tunc habuissen]t cum est civ[i]tas iis da[ta aut cum iis quas postea] duxis(s)ent du[mtaxat singulis a(nte) d(iem) X Ka]l(endas) Aprile[s Ser(vio) Scipione] Orfito [D(ecimo) Velio] Rufo [co(n)s(ulibus)
    • AE 2004, 1902:[Imp(erator) Caesar divi Antonini fil(ius) d]ivi Veri Parthici m[aximi frater divi Hadriani n]epos divi Traiani Pa[rthici pronepos divi Nervae a]bnepos M(arcus) Aurelius [Antoninus Aug(ustus) Germanicus] Sarmaticus ponti[fex maximus tribunic(ia) potest(ate) XX]XII imp(erator) VIIII co(n)s(ul) III p(ater) p(atriae) et [Imp(erator) L(ucius) Aelius Aurelius Commod]us Aug(ustus) Antonini [Aug(usti) fil(ius) divi Pii nepos divi Hadriani pro]nepos divi [Traiani Parthici abnepos divi Nerva]e adnepos [Germanicus Sarmatic(us) tribunic(ia) potest(ate) III imp(erator) II] co(n)s(ul) p(ater) p(atriae) [equitibus et peditibus qui militaverunt] in alis V [quae appellantur Gallorum et Thracum classiana et Augusta Voc]ontior[um et I Pannoniorum Sabiniana et Sebosiana Gallorum et Vettonum Hispanorum et cohortibus XVI I Augusta Nerviorum et I Frisiavonum et I Aelia Hispanorum et I fida Vardullorum et I Celtiberorum et III Lingonum et I Hispanorum et I Thracum et I Batavorum et II Gallorum veterana et II Thracum veterana et II Lingonum et IIII Gallorum et I] Van[gionum et VII Thracum et I Morinorum et sunt] in Br[itannia sub Ulpio Marcello leg(ato) quinis et vicenis plu]ribus[ve stipendiis emeritis dimissis honesta missione] quorum [nomina subscripta sunt civitatem Romanam qui] eorum n[on haberent dederunt et conubium cum uxo]ribus quas t[unc habuissent cum est civitas iis data aut] cum iis quas [postea
    • AE 2006, 1837: [Imp(erator) Caesar divi Antonini f(ilius) divi Veri Parthici maximi frater divi Hadriani nepos divi Traiani Parthici pronepos divi Nervae abnepos M(arcus) Aurelius Antoninus Aug(ustus) Germanicus Sarmaticus pontifex maximus tribunic(ia) potest(ate) XXXII imp(erator) VIIII co(n)s(ul) III p(ater) p(atriae) et Imp(erator) Caesar L(ucius) Aelius Aurelius Commodus Aug(ustus) Antonini Augusti fil(ius) divi Pii nepos divi Hadriani pronepos divi Traiani Parthici abnepos divi Nervae adnepos Germanicus Sarmaticus tribunic(ia) potest(ate) III imp(erator) II co(n)s(ul) p(ater) p(atriae) equitibus et peditibus qui militaverunt in alis V quae appellantur Gallor(um) et Thrac(um) classian(a) et Aug(usta) Vocontior(um) et I Pannonior(um) Sabinian(a)] et [Sebosian(a) Gallor(um) et Vetton(um) Hispanor(um) et cohortibus] XVI [I Aug(usta) Nerv(iana) et I Frisiavon(um) et I Aelia Hispanor(um)] et I fida Var[dullor(um) et I Celtiber(orum) et III Lin]gon(um) et II Hi[spanor(um) et I Thrac(um) et I Batavor(um) et II Gal]lor(um) veter(ana) et [II Thrac(um) veter(ana) et II Lingon(um) et IIII] Gallor(um) et I V[angion(um) et VII Thrac(um) et I Morinor(um) et sunt in Britannia sub Ulpio Marcello leg(ato) quinis et vicenis pluribusve stipendiis emeritis dimissis honesta missione // quorum] nom[ina subscripta sunt civitatem Romanam qui eoru]m non h[aberent dederunt et conubium cum uxoribus] quas tu[nc habuissent cum est civitas iis data aut cum iis] q[u]as pos[tea duxissent dumtaxat singuli singulas a(nte) d(iem) X Kal(endas) Apr(iles) Ser(vio) Scipione Orfito D(ecimo) Velio Rufo co(n)s(ulibus)
    • AE 2007, 1770 = AE 2008, 1758: [Imp(erator) Caesar divi Antonini filio divi Veri Parthici maxim(i) frater divi Hadriani nepos divi Traiani Parthici pronepos divi Nervae abnepos M(arcus) Aurelius Antoninus Aug(ustus) Germanicus Sarmatic(us) pontif(ex) max(imus) trib(unicia) potest(ate) XXXII imp(erator) VIIII co(n)s(ul) III p(ater) p(atriae) et Imp(erator) Caesar L(ucius) Aelius Aurelius Commodus Aug(ustus) Antonin(i) Aug(usti) fil(ius) divi Pii nepos divi Hadriani pronepos divi Traiani Parthici abnepos divi Nervae adnepos Germanicus Sarmaticus tribunic(ia) potest(ate) III imp(erator) II co(n)s(ul) p(ater) p(atriae) equitibus et peditibus qui militaverunt in alis V quae appellantur Gallor(um) et Thrac(um) classian(a) et Aug(usta) Vocontior(um) et I Pannonior(um) Sabinian(a) et Sebosian(a) Gallor(um) et Vetton(um) Hispanor(um) et cohortibus XVI I Aug(usta) Nerv(iana) et I Frisiavon(um) et I Aelia Hispanor(um) et I Fida Vardullor(um) et I Celtiber(orum) et III Lingon(um) et II Hispanor(um) et I Thrac(um) et I Batavor(um) et II Gallor(um)] veter(ana) et [II Thrac(um) veter(ana) et II Lingon(um) et IIII Gallor(um) et I] / [Vangi]on(um) et VII Thr[ac(um) et I Morinor(um) et sunt in] / [Brit]annia sub Ulp[io Marcello leg(ato)] / quin[is et vic]enis pluribusve stipen[diis eme]/riti[s dimiss]is honesta mission(e) quor[um no]/mina subsc[r]ipta sunt civitatem Romana[m qui] / eorum non haberent dederunt et conub[ium] / cum uxoribus quas tunc habuissent cum e[st ci]/vitas iis data aut cum iis quas postea duxisse[nt] / dumtaxat singulis a(nte) d(iem) X Kal(endas) Apr{o}il(es) / Ser(vio) Scipione Orfito D(ecimo) Velio Rufo co(n)[s(ulibus)] / [coh]ort(is) I Aelia Hispanor(um) cui prae[est] / Claudius Gratilianus / ex equitibus / Ta[u]risio Titi fil(io) Daco / descriptum et recognitum ex tabula a(e)rea [quae] / fixa est Romae in muro pos(t) templum divi Aug(usti) [ad] / Minervam
    • RMD 4, 293: Imp(erator) Caes(ar) [d]ivi [A]ntonini fil(ius) [d]ivi [Veri Parth]ici maximi frater / divi [H]a[dri]ani [n]epos [divi Traian(i) Parthici pronepo(s) divi] / Ne(r)va[e ab]nepos M(arcus) Aureli[us Antoninus Aug(ustus) Germanicus Sarma]/ti(cus) ponti(fex) max(imus) trib(unicia) pot(estate) XXXII i[mp(erator) VI]II co(n)s(ul) III [---] / Imp(erator) Caes(ar) L(ucius) Aeliu(s) Aureliu[s Com]m[odu]s Aug(ustus) [Antonini Aug(usti) f(ilius)] / divi [P]ii nepos divi [H]adrian(i) pronep(os) divi T[raiani Parthici] / [abnepo(s) divi Nervae adnepos Germanicus Sarmaticus trib(unicia) potes(tate) III] imp(erator) II co(n)s(ul) p(ater) p(atriae) / equitibus et peditibus qui militaverunt in al(is) V quae ap/pellantu[r G]allor(um) et Thrac(um) Clas(s)ian(a) et Au(gusta) Vocontio(rum) / et I Pannon(iorum) [S]abinian(a) et Sebosian(a) Gallo(rum) et Vett(onum) / Hispano(rum) et cohorti(bus) XVI I Aug(usta) Ner(viorum) et I Frisiavo(num) et / I Aelia Hispano(rum) et I fida Vardull(orum) et I Celtiber(orum) et III / Lingon(um) et II Hispan(orum) I et Thr(acum) et I Batavor(um) [et II Gal]/lor(um) vet(erana) et II Thrac(um) veter(ana) et II Lingon(um) et III[I Ga]ll[or(um)] / et I Vangion(um) et VII Thrac(um) et I Morin[o(rum)] et sun[t] in [Bri]/tannia sub Ulpi(o) Marc(e)ll(o) leg(ato) quin(i)s et vicenis plur(i)/busve stipendi(is) emerit(is) dimiss[i]s honesta mis(s)/ione quoru(m) nomina subscript(a) sunt civitate(m) / Rom[anam] qui [eorum non ha]berent de[derunt et] / con[ub]iu(m) cum uxori(bus) quas tunc habuis[s]ent cum / es(t) civitas iis da(ta) au(t) cum iis quas post(ea) duxis/se(n)t dumtaxat singulis // A(nte) d(iem) X Kal(endas) April(es) / Orfito et Rufo co(n)s(ulibus) / coh(ortis) II Gallor(um) veter(anae) {um} cui praeest / Domitius Hiero / ex equite / Thiae Timarchi f(ilio) / Daco / descriptum et recognitum [ex] tabula aere(a) qua(e) / est Romae in muro pos(t) templum divi Aug(usti) ad / Minervam // Imp(erator) Caesar divi Antonini fili< u = O >(s) divi Veri Parthici maxim(i) fra/ter divi Hadriani nepos divi Traiani Parthici pronepos / divi Nervae abnepos M(arcus) Aurelius Antoninus Aug(ustus) German/(i)cus Sarmatic(us) pontif(ex) max(imus) trib(unicia) potest(ate) XXXII imp(erator) VIII co(n)s(ul) III p(ater) p(atriae) et / Imp(erator) Caesar L(ucius) Aelius Aurelius Commodus Aug(ustus) Antonin(i) Aug(usti) fil(ius) / divi Pii nepos divi Hadriani pronepos divi Traiani Parthi/ci abnepos divi Nervae adnepos Germanicus Sarmaticus / tribunic(ia) potest(ate) III imp(erator) II co(n)s(ul) p(ater) p(atriae) / equitibus et peditibus qui militaverunt in alis V quae app/ellantur Gallor(um) et Thrac(um) Classian(a) et Aug(usta) Vocontior(um) et I / Pannonior(um) Sabinian(a) et Sebosian(a) Gallor(um) et Vetton(um) His/panor(um) et cohortibus XVI I Aug(usta) Nerv(iorum) et I Frisiavon(um) et I / Aelia Hispanor(um) et I fida Vardul(l)or(um) et I Celtiber(orum) et III / Lingon(um) et II Hispanor(um) I et Thrac(um) et I Batavor(um) et II Gallor(um) / vet(erana) et II Thrac(um) veter(ana) et II Lingon(um) et IIII Gallor(um) et / I Vangion(um) et VII Thrac(um) et I Morinor(um) et sunt in Brit{t}a/n(n)ia sub Ulpio Marcello leg(ato) quinis et vicenis pluribus/ve stipendi(i)s emeritis dimissis honesta missione quo/rum nomina subscripta sunt civitatem Romanam qui e/orum non haberent dederunt et conubium cum uxo/ribus quas tunc habuissent cum est civitas iis data / aut cum iis quas post(ea) duxissent dumtaxat singulis / a(nte) d(iem) X Kal(endas) April(es) Ser(vio) Scipione / Orfito et D(ecimo) Velio Rufo co(n)s(ulibus) / coh(ortis) II Gallor(um) veter(anae) cui praeest / Domitius Hiero / ex equite / Thiae Timarchi f(ilio) Daco / descriptum et recognitum ex tabula aerea qu/ae fixa est Romae in muro pos(t) templum divi Aug(usti) / ad Minervam // C(ai) Belli Urbani / L(uci) Senti Chrysogoni / Ti(beri) Iuli Crescentis / L(uci) Pulli Marcionis / S(exti) Vibi Romani / C(ai) Publici Luperci / M(arci) Iuni Pii
    • RMD 4, 294: Imp(erator) Cae(sar) div(i) Antoni(ni) fil(ius) divi Veri Parthi(ci) max(imi) frat(er) divi / Hadria(n)i ne(pos) divi Traiani Parth(ici) {a} pr(on)e(pos) div(i) Nerv(ae) a< b = D >ne(pos) / M(arcus) Aure(li)us {a} Antonin(us) Aug(ustus) Ger(manicus) Sarma(ticus) pont(ifex) maxim(us) / tri(bunicia) pot(estate) XXXIII imp(erator) VIIII co(n)s(ul) III p(ater patriae) et / Imp(erator) Cae(sar) L(ucius) Aeli(us) Aureli(us) Commodu(s) Aug(ustus) Antoni(ni) Aug(usti) fi(lius) divi / Pii nep(os) divi Hadriani pron(epos) d(i)vi Tr(a)iani Parth(ici) abnep(os) di(vi) / Nerv(a)e a< d = B >n(epos) < G = C >erm(anicus) Sar[m(aticus)] tri(bunicia) po(testate) III imp(erator) II co(n)s(ul) p(ater patriae) / equitib(us) et peditib(us) qui militaverunt in al(is) V quae appellant(ur) / Gallo(rum) et Thrac(um) Clas(s)ia(n)a et Aug(usta) Vocontior(um) et I Pannon(i)o< r = N >(um) Sabin(iana) / et Sebos(iona) Gallo(rum) et Vet(t)on(um) His(panorum) et co(ho)rtib(us) < XV = A >I I Aug(usta) N(e)rv(iorum) / et I < F = I >risiavo(num) et I Ae(lia) Hi(s)p(anorum) et I fida Vardull(orum) et I Ce(l)tib(erorum) et III Ling(onum) / et II His(panorum) et I Thr(acum) et I Batavo(rum) et II Gallo(rum) vet(erana) II Thra(cum) vet(erana) et / II Lingo(num) et IIII Gallo(rum) et I Vangi(onum) et VII Thra(cum) et I Mo(r)inor(um) et / sunt in Britan(ni)a sub Ulpi(o) Marce(llo) leg(ato) <XXV=VXX> pluri(busve) / stip(endiis) e{s}me(r)i(t)is dim(issi)s hon(e)st(a) mis(s)ion(e) (q)uorum nom(ina) / subsc(r)ipta sun(t) civitate(m) Romanam qu(i) eor(um) non hab[er(ent)] / dederunt et conub(i)u(m) cum uxorib(us) quas tun(c) habuissen(t) / cum <e=I>st civita(s) iis dat(a) aut cum i(i)s quas po(s)te(a) duxiss(ent) / dumtax(a)t singulis // Imp(erator) Cae(sar) divi Antoni(ni) fil(ius) divi Veri Parthi(ci) max(imi) frat(er) divi H/(a)drian(i) nep(os) divi Traian(i) Pa(r)thici prone(pos) divi Nervae abn(epos) / M(arcus) Aureli(us) Antonin(us) Aug(ustus) Germ(anicus) Sar(maticus) pont(ifex) maxi(mus) tr(ibunicia) / pot(estate) XXXIII imp(erator) VIIII co(n)s(ul) III p(ater) p(atriae) et / Imp(erator) Cae(sar) L(ucius) Aeli(us) Aureli(us) Commodu(s) Aug(ustus) Anton(i)ni Aug(usti) fil(ius) / divi Pi(i) nep(os) div(i) Hadria(ni) pro(nepos) divi Traian(i) Parthi(ci) a< d = B >/ne(pos) divi Nerv(a)e adne(pos) Ger(manicus) Sar(maticus) tri(bunicia) pot(estate) III imp(erator) II co(n)s(ul) p(ater) p(atriae) / equitib(us) et peditib(us) qui militaverunt in al(is) V quae appel/lantu(r) Gal(l)o(rum) et Thra(cum) Clas(s)ian(a) et Aug(usta) Vocontio(rum) et (!) Pan/no(ni)o(rum) Sabi(niana) et Sebosi(ona) Gal(l)or(um) et Vetto(num) {et} < His = ISH >(panorum) et cohort(ibus) / XVI I Aug(usta) Nerv(iorum) et I Frisiav(onum) et I Ael(ia) Hisp(anorum) et I fida Vardul(l)o(rum) / et I Celti(berorum) et II(I) Lingo(num) et II Hisp(anorum) e(t) (!) Thrac(um) et I (B)atavor(um) et II / Gallor(um) (v)et(erana) et II Thr(acum) vet(erana) et II <L=I>(in)<g=C>o(num) et IIII Gal(l)o(rum) et (!) Vangi(onum) / et VII Thrac(um) et I < M = S >o(r)ino(rum) et sunt in Brit{t}annia (s)ub Ul/pio Marcel(l)o leg(ato) <XXV=VXX> plurib(usve) stipen(diis) emeri<t=L>i(s) / mis(s)is honest(a) missione quorum nomin(a) subscript(a) / sunt civitatem Romana(m) qui eoru(m) non habere(nt) de/derunt et conubiu(m) cum uxorib(us) quas tu(n)c habuis/sen(t) cum est civita(s) iis dat(a) aut cum i(i)s quas poste(a) du/xissen(t) dumtaxat singulis a(nte) d(iem) X K(alendas) Apr(iles) / Ser(vio) Scipione Orfito / D(ecimo) Velio Rufo co(n)s(ulibus) / cohort(is) I Aug(ustae) Nerv(ianae) cui praeest / Annius Victor / ex equite / Sisceo Aptasae fil(io) Daco / descript(um) et recognit(um) ex tabul(a) aer(ea) / qu(a)e fixa est R<o=E>m(a)e in mur(o) post templ(um) / divi Aug(usti) ad Minervam

Bibliografía editar

Enlaces externos editar


Predecesor:
Publio Carelio Prisco
Gobernador de la provincia romana de Britania
181-185
Sucesor:
Publio Helvio Pertinax