Diferencia entre revisiones de «Protoeuskera»

Contenido eliminado Contenido añadido
Erunberri (discusión · contribs.)
A la espera de otras opiniones, suprimo las tablas: no son prácticas; no sirven porque no describen la evolución fonética
Erunberri (discusión · contribs.)
Deshecha la edición 25581962 de Hegibeltz (disc.)
Línea 55:
== Medios para la formación de palabras ==
En una época más tardía las citadas raíces CVC desarrollaron la capacidad de recibir prefijos (no como en el euskera actual) y de esta época tenemos las palabras con CV-CVC ("lagun", "mehar" <*benar).
 
== Vocabulario ==
Voces monosilábicas redúplicadas a la izquierda en el pre-protoeuskera (modelo debido a Joseba Lakarra):
 
{|align="center" border="0" cellpadding="3" cellspacing="3"
!Pre-protoeuskera
!protoeuskera
!Euskera
!Castellano
|-----
|bgcolor=aliceblue|''*dar'' → ''*da-dar''
|bgcolor=whitesmoke|''*adaR''
|bgcolor=honeydew|''adar''
|bgcolor=honeydew|[[cuerno]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|''*dats'' → ''*da-dats''
|bgcolor=whitesmoke|''*adats''
|bgcolor=honeydew|''adats''
|bgcolor=honeydew|[[cabellera]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|''*di'' → ''*di-di''
|bgcolor=whitesmoke|''*idi''
|bgcolor=honeydew|''idi''
|bgcolor=honeydew|[[buey]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|''*zal'' → ''*za-zal''
|bgcolor=whitesmoke|''*azal''
|bgcolor=honeydew|''azal''
|bgcolor=honeydew|[[corteza]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|''*der'' → ''*de-der''
|bgcolor=whitesmoke|''*edeR''
|bgcolor=honeydew|''eder''
|bgcolor=honeydew|hermoso, -a, bello, -a
|-----
|bgcolor=aliceblue|''*dol'' → ''*do-dol''
|bgcolor=whitesmoke|''*odoL''
|bgcolor=honeydew|''odol''
|bgcolor=honeydew|[[sangre]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|''*gor'' → ''*go-gor''
|bgcolor=whitesmoke|''*gogoR''
|bgcolor=honeydew|''gogor''
|bgcolor=honeydew|duro, -a
|-----
|bgcolor=aliceblue|''*nal'' → ''*na-nal''
|bgcolor=whitesmoke|''*anaL''
|bgcolor=honeydew|''ahal''
|bgcolor=honeydew|poder
|-----
|bgcolor=aliceblue|''*nan'' → ''*na-nan''
|bgcolor=whitesmoke|''*anan-tz''
|bgcolor=honeydew|''ahantzi''
|bgcolor=honeydew|olvido
|-----
|bgcolor=aliceblue|''*nar'' → ''*na-nar''
|bgcolor=whitesmoke|''*anaR''
|bgcolor=honeydew|''har''
|bgcolor=honeydew|[[gusano]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|''*nin'' → ''*ni-nin''
|bgcolor=whitesmoke|''*inin-tz''
|bgcolor=honeydew|''ihintz''
|bgcolor=honeydew|[[rocío]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|''*nol'' → ''*no-nol''
|bgcolor=whitesmoke|''*onoL''
|bgcolor=honeydew|''ohol''
|bgcolor=honeydew|[[tabla]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|''*nur'' → ''*nu-nur''
|bgcolor=whitesmoke|''*unuR''
|bgcolor=honeydew|''hur''
|bgcolor=honeydew|[[avellana]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|''*zen'' → ''*ze-zen''
|bgcolor=whitesmoke|''*zezen''
|bgcolor=honeydew|''zezen''
|bgcolor=honeydew|[[toro]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|''*zo''<ref>Se infiere la raíz ''*zo'' en ''txori'' '[[pájaro]]' y ''urzo (uso)'' '[[paloma]]'</ref> → ''*zo-zo''
|bgcolor=whitesmoke|''*zozo''
|bgcolor=honeydew|''zozo''
|bgcolor=honeydew|[[mirlo]]
|}
 
Otras voces reconstruidas por Mitxelena y por Lakarra.
 
{|align="center" border="0" cellpadding="2" cellspacing="2"
!Fuente
!Pre-protoeuskera
!Euskera
!Castellano
|-----
|bgcolor=aliceblue|J. L.
|bgcolor=whitesmoke|''*(h)an-'' + [[latín|lat.]] ''ARIES''<br />''*(h)an-(h)untz''
|bgcolor=honeydew|''ahari''<br />''ahuntz''
|bgcolor=honeydew|[[carnero]]<br />[[cabra]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*ardano''
|bgcolor=honeydew|''ardo''
|bgcolor=honeydew|[[vino]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*ardi-bini''<ref>Literalmente: 'lengua de oveja'.</ref><br />''*ardi-zani''
|bgcolor=honeydew|''arpin''<br />''artzain''
|bgcolor=honeydew|[[llantén]]<br />[[pastor]] de [[oveja]]s
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*(h)ark-(h)ar''
|bgcolor=honeydew|''elkar''
|bgcolor=honeydew|mutuamente
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*arrani''
|bgcolor=honeydew|''arrain''
|bgcolor=honeydew|[[pez]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*bade''
|bgcolor=honeydew|''bat''
|bgcolor=honeydew|[[uno]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*biga''
|bgcolor=honeydew|bi
|bgcolor=honeydew|[[dos]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*bene''
|bgcolor=honeydew|''mehe''
|bgcolor=honeydew|delgado, -a
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*bini''
|bgcolor=honeydew|''mihi''
|bgcolor=honeydew|[[lengua (anatomía)]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*bortz''
|bgcolor=honeydew|''bost''
|bgcolor=honeydew|[[cinco]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*bortzaz-bi''
|bgcolor=honeydew|''zazpi''
|bgcolor=honeydew|[[siete]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*egu-gaitz''
|bgcolor=honeydew|''ekaitz''
|bgcolor=honeydew|[[tormenta]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*eLana''<br />''*eNala''
|bgcolor=honeydew|''elai''<br />''enara''
|bgcolor=honeydew|[[golondrina]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*enazur'' (''*anezur''?)
|bgcolor=honeydew|''hezur''
|bgcolor=honeydew|[[hueso]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*en-be''
|bgcolor=honeydew|''eme''
|bgcolor=honeydew|[[hembra]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*enikatz'' o ''*inikatz''
|bgcolor=honeydew|''ikatz''
|bgcolor=honeydew|[[carbón]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|J. L.
|bgcolor=whitesmoke|''*(h)er'' + ''ahur''
|bgcolor=honeydew|''hiru''
|bgcolor=honeydew|[[tres]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*eze''
|bgcolor=honeydew|''ez''
|bgcolor=honeydew|no
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*gaztana''
|bgcolor=honeydew|''gazta''
|bgcolor=honeydew|[[queso]]
 
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*(h)iL(e)-argi''<ref>Literalmente: 'luz del mes'.</ref>
|bgcolor=honeydew|''ilargi''
|bgcolor=honeydew|[[luna]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*ini''
|bgcolor=honeydew|''ihi''
|bgcolor=honeydew|[[junco]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|J. L.
|bgcolor=whitesmoke|''*larr'' + ''ahur''
|bgcolor=honeydew|''lau''
|bgcolor=honeydew|[[cuatro]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|J. L.
|bgcolor=whitesmoke|''*(h)[[oin]]-(h)oin'' → ''*(h)onoin''
|bgcolor=honeydew|''ohoin''
|bgcolor=honeydew|[[ladrón]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*organa''
|bgcolor=honeydew|''orga''
|bgcolor=honeydew|[[carro]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*sen-be''<br />''*seni''
|bgcolor=honeydew|''seme''<br />''sehi''
|bgcolor=honeydew|[[hijo]]<br />[[familiar]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*suni''
|bgcolor=honeydew|''suhi''
|bgcolor=honeydew|[[yerno]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*un-be''
|bgcolor=honeydew|''ume''
|bgcolor=honeydew|crío, -a, [[niño]], -a
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*zani''
|bgcolor=honeydew|''zain''
|bgcolor=honeydew|[[guarda]]
|-----
|bgcolor=aliceblue|K. M.
|bgcolor=whitesmoke|''*zini''
|bgcolor=honeydew|''zii'', ''zi''
|bgcolor=honeydew|[[bellota]]
|}
 
Modelo de verbo antiguo propuesto por Koldo Mitxelena, Alfontso Irigoien, [[Larry Trask]], Ricardo Gómez, Joseba Lakarra...
 
{|align="center" border="0" cellpadding="2" cellspacing="2"
!Protoeuskera
!Euskera
!Castellano
|-----
|bgcolor=honeydew|''*e-aki-n''
|bgcolor=aliceblue|''jakin''
|bgcolor=whitesmoke|''saber''
|-----
|bgcolor=honeydew|''*e-biL<ref>''Biribil'' 'redondo' podría venir de la reduplicación de la raiz ''*biL''</ref>-i''<br />''*e-ra-biL-i''
|bgcolor=aliceblue|''ibili''<br />''erabili''
|bgcolor=whitesmoke|andar<br />utilizar, emplear
|-----
|bgcolor=honeydew|''*e-du-n''<br />''*da-du-da'' → ''*dadut''<br />''*da-du-ga'' → ''*daduk''
|bgcolor=aliceblue|''∅''<br />''dut''<br />''duk''
|bgcolor=whitesmoke|haber<br />he<br />has (masculino)
|-----
|bgcolor=honeydew|''*e-go-n''<br />''*ni-da-go'' → ''*nago''<br />''*hi-da-go'' → ''*hago''<br />''*gu-da-go-de'' → ''*gagode''<br />''?'' → ''*dagode''
|bgcolor=aliceblue|''egon''<br />''nago''<br />''hago''<br />''gaude''<br />''daude''
|bgcolor=whitesmoke|estar<br />estoy<br />estás<br />estamos<br />están
|-----
|bgcolor=honeydew|''*e-iza-n''<br />''*ni-da-iza'' → ''*naiza''<br />''*hi-da-iza'' → ''*haiza''<br />''
|bgcolor=aliceblue|''izan''<br />''naiz''<br />''haiz''
|bgcolor=whitesmoke|ser<br />soy<br />eres
|-----
|bgcolor=honeydew|''*enau(t)si''<br />''*dinau(t)sda''
|bgcolor=aliceblue|''∅''<br />''di(n)ost'', ''dinaust''
|bgcolor=whitesmoke|hablar, decir<br />me lo dice
|-----
|bgcolor=honeydew|''*e-oa-n''<br />''*e-ra-oa-n''
|bgcolor=aliceblue|''joan''<br />''eraman''
|bgcolor=whitesmoke|ir<br />llevar
|}
 
== Referencias ==