Diferencia entre revisiones de «Alineamiento morfosintáctico»
Contenido eliminado Contenido añadido
m Bot: Arreglando espacios en los enlaces; cambios cosméticos |
|||
Línea 1:
[[Archivo:Morphologic-Alignement.png|500px|thumb|Alineamiento morfológico: '''Neutral''' (sin caso morfológico explícito) [51,6%], '''Nominativo-acusativo''' [ [[sujeto (gramática)|S]]/[[Teoría-θ#Lista de papeles temáticos|A]], [[Teoría-θ#Lista de papeles temáticos|P]]] (estándar: acusativo y/o nominativo marcados [24,2%], marcado: sólo nominativo marcado explícitamente [3,2%], '''Ergativo-Absolutivo''' [S/P, A] [16,8%], '''Activo-inactivo''' [S<sub>P</sub>/P, S<sub>A</sub>/A] [2,1%] y '''Tripartito''' [S, A, P](tres marcas diferentes para S, A, P) [2,1%]
El '''alineamiento morfosintáctico''' es un término que se emplea para describir la forma en que se marcan los [[argumento verbal|argumentos]] de verbos [[verbo transitivo|transitivos]] e [[verbo intransitivo|intransitivos]] en las [[Oración (gramática)|oraciones]] de algunas [[lingüística|lenguas]].
Desde esta visión, la mayoría de las lenguas se pueden clasificar bien como '''[[lengua nominativo-acusativa|nominativo-acusativas]]''' o bien como '''[[lengua ergativo-absolutiva|ergativo-absolutivas]]''' (un tercer tipo es el alineamiento activo-inactivo, y alineamientos mixtos de los tipos anteriores).
Línea 15:
Es de aceptación general que existen tres tipos de alineamientos básicos en las lenguas del mundo.<ref>Pilar Valenzuela, 2000, pp. 112.</ref> Para explicar los tres alineamientos básicos es común introducir los siguientes tipos de participantes:
* ''Sujeto intransitivo activo'' (Sa) o único participante de una prediación interpretable como [[Teoría-θ#Lista de papeles temáticos|agente]].
* ''Sujeto intransitivo inactivo'' (So) o único participante de una prediación interpretable como [[Teoría-θ#Lista de papeles temáticos|experimentador]], experimentador o tema.
* ''Sujeto transitivo activo'' (A), en una oración transitiva, el que resulta interpretable como agente.
* ''Objeto directo inactivo'' (O), en una oración transitiva, el que resulta interpretable como [[Teoría-θ#Lista de papeles temáticos|tema]] o paciente.
De acuerdo con esta clasificación de los participantes los siguientes alineamientos son frecuentes:
* [[lengua nominativo-acusativa|Nominativo-acusativo]], es el tipo de alineamiento en que Sa, So y A son tratados de la misma manera (nominativo) y O es tratado diferentemente (acusativo). De las lenguas con caso morfológico explícito en torno al 55% de las lenguas tienen este tipo de alineamiento.<ref>M. S. Dryer (2005): ''The World Atlas of Languages Structures'', ISBN 0-19-925591-1</ref>
* [[lengua ergativo-absolutiva|Ergativo-absolutivo]], es el tipo de alineamiento donde Sa, So y O son tratados de la misma manera (absolutivo) y A es tratado diferente (ergativo). De las lenguas con caso morfológico explícito el 35% tienen este tipo de alineamiento.<ref>M. S. Dryer (2005)</ref>
* Activo-inactivo, es el tipo de alineamiento donde Sa y A tienen el mismo tipo de tratamiento (activo) y So y O tienen tratamiento inactivo. Este tipo de alineamiento aparece en torno al 5% de las lenguas con caso explícito.
* Tripartito, en el que S, A y O reciben una marca diferente cada uno de ellos, por lo que existen tres marcas en lugar de dos como en los tres sistemas anteriores. Este tipo de alineamiento aparece en torno al 5% de las lenguas con caso explícito.
Este alineamiento puede ser expresado mediante procedimientos varios como [[adposición|adposciones]] o partículas, [[afijo]]s verbales, [[orden básico de constituyentes|orden de los constituyentes]], [[entonación]] o una combinación de esos procedimientos.
Línea 41:
|-
! forma intransitiva
| '''''<font color="#0000FF">ni</font>itta'''''<
| '''''<font color="#0000FF">ti</font>itta'''''<
| '''<font color="#0000FF">Ø</font>''itta'''''<
| '''''<font color="#0000FF">ti</font>ittah'''''<
| '''''<font color="#0000FF">am</font>ittah'''''<
| '''<font color="#0000FF">Ø</font>''ittah'''''<
|-
|}
Línea 60:
|-
! <font color="#FF0000">1ª singular</font>
| '''''<font color="#008800">ninoitta</font>'''''<
| '''''<font color="#0000FF">ti</font><font color="#FF0000">nech</font>itta'''''<
| '''<font color="#0000FF">Ø</font>''<font color="#FF0000">nech</font>itta'''''<
!
| '''''<font color="#0000FF">an</font><font color="#FF0000">nech</font>ittah'''''<
| '''<font color="#0000FF">Ø</font>''<font color="#FF0000">nech</font>ittah'''''<
|-
! <font color="#FF0000">2ª singular</font>
| '''''<font color="#0000FF">ni</font><font color="#FF0000">mitz</font>itta'''''<
| '''''<font color="#008800">timoitta</font>'''''<
| '''<font color="#0000FF">Ø</font>''<font color="#FF0000">mitz</font>itta'''''<
| '''''<font color="#0000FF">ti</font><font color="#FF0000">mitz</font>ittah'''''<
!
| '''<font color="#0000FF">Ø</font>''<font color="#FF0000">mitz</font>ittah'''''<
|-
! <font color="#FF0000">3ª singular</font>
| '''''<font color="#0000FF">ni</font><font color="#FF0000">ki</font>itta'''''<
| '''''<font color="#0000FF">ti</font><font color="#FF0000">ki</font>itta'''''<
| '''''<font color="#008800">moitta</font>''''' 'se ve'<
| '''''<font color="#0000FF">ti</font><font color="#FF0000">ki</font>ittah'''''<
| '''''<font color="#0000FF">an</font><font color="#FF0000">ki</font>ittah'''''<
| '''<font color="#0000FF">Ø</font>''<font color="#FF0000">ki</font>ittah'''''<
|-
! <font color="#FF0000">1ª plural</font>
!
| '''''<font color="#0000FF">ti</font><font color="#FF0000">tech</font>itta'''''<
| '''<font color="#0000FF">Ø</font>''<font color="#FF0000">tech</font>itta'''''<
| '''''<font color="#008800">titoittah</font>'''''<
| '''''<font color="#0000FF">an</font><font color="#FF0000">tech</font>ittah'''''<
| '''<font color="#0000FF">Ø</font>''<font color="#FF0000">tech</font>ittah'''''<
|-
! <font color="#FF0000">2ª plural</font>
| '''''<font color="#0000FF">n</font><font color="#FF0000">amech</font>itta'''''<
!
| '''<font color="#0000FF">Ø</font>''<font color="#FF0000">amech</font>itta'''''<
| '''''<font color="#0000FF">t</font><font color="#FF0000">amech</font>ittah'''''<
| '''''<font color="#008800">ammoittah</font>'''''<
| '''<font color="#0000FF">Ø</font>''<font color="#FF0000">amech</font>ittah'''''<
|-
! <font color="#FF0000">3ª plural</font>
| '''''<font color="#0000FF">ni</font><font color="#FF0000">kim</font>itta'''''<
| '''''<font color="#0000FF">ti</font><font color="#FF0000">kim</font>itta'''''<
| ''''<font color="#0000FF">Ø</font>''<font color="#FF0000">kim</font>itta'''''<
| '''''<font color="#0000FF">ti</font><font color="#FF0000">kim</font>ittah'''''<
| '''''<font color="#0000FF">an</font><font color="#FF0000">kim</font>ittah'''''<
| '''''<font color="#008800">moittah</font>''''' 'se ven'<
|-
|}
Línea 126:
! <font color="#FF0000">1ª singular</font>
!
| '''''ikusten <font color="#FF0000">n</font>au<font color="#0000FF">k</font>''''' (m.in.)<
'''''ikusten <font color="#FF0000">n</font>au<font color="#0000FF">n</font>''''' (f.in.)<
'''''ikusten <font color="#FF0000">n</font>au<font color="#0000FF">zu</font>''''' (fr.)<
| '''''ikusten <font color="#FF0000">n</font>au''<font color="#0000FF">Ø</font>'''<
!
| '''''ikusten <font color="#FF0000">n</font>au<font color="#0000FF">zue</font>'''''<
| '''''ikusten <font color="#FF0000">n</font>au<font color="#0000FF">te</font>'''''<
|-
! <font color="#FF0000">2ª singular</font>
| '''''ikusten <font color="#FF0000">h</font>au<font color="#0000FF">t</font>''''' (in.)<
'''''ikusten <font color="#FF0000">z</font>aitu<font color="#0000FF">t</font>''''' (fr.)<
!
| '''''ikusten <font color="#FF0000">h</font>au''<font color="#0000FF">Ø</font>''' (in.)<
'''''ikusten <font color="#FF0000">z</font>aitu''<font color="#0000FF">Ø</font>''' (fr.)<
| '''''ikusten <font color="#FF0000">h</font>au<font color="#0000FF">gu</font>''''' (in.)<
'''''ikusten <font color="#FF0000">z</font>aitu<font color="#0000FF">gu</font>''''' (fr.)<
!
| '''''ikusten <font color="#FF0000">h</font>au<font color="#0000FF">te</font>''''' (in.)<
'''''ikusten <font color="#FF0000">z</font>aitu<font color="red">zte</font>''''' (fr.)<
|-
! <font color="#FF0000">3ª singular</font>
| '''''ikusten <font color="#0000FF">d</font>u<font color="#FF0000">t</font>'''''<
| '''''ikusten <font color="#0000FF">d</font>u<font color="#FF0000">k</font>''''' (m.in.)<br
'''''ikusten <font color="#0000FF">d</font>u<font color="#FF0000">zu</font>''''' (fr.)<
| '''''ikusten <font color="#FF0000">d</font>u''<font color="#0000FF">Ø</font>'''<
| '''''ikusten <font color="#FF0000">d</font>u<font color="#0000FF">gu</font>'''''<
| '''''ikusten <font color="#FF0000">d</font>u<font color="#0000FF">zue</font>'''''<
| '''''ikusten <font color="#FF0000">d</font>u<font color="#0000FF">te</font>'''''<
|-
! <font color="#FF0000">1ª plural</font>
!
| '''''ikusten <font color="#FF0000">g</font>aitu<font color="#0000FF">k</font>''''' (m.in.)<
'''''ikusten <font color="#FF0000">g</font>aitu<font color="#0000FF">zu</font>''''' (fr.)<
| '''''ikusten <font color="#FF0000">g</font>aitu''<font color="#0000FF">Ø</font>'''<
!
| '''''ikusten <font color="#FF0000">g</font>aitu<font color="#0000FF">zue</font>'''''<
| '''''ikusten <font color="#FF0000">g</font>aitu<font color="#0000FF">zte</font>'''''<
|-
! <font color="#FF0000">2ª plural</font>
| '''''ikusten <font color="#FF0000">z</font>aitu<font color="#FF0000">zte</font><font color="#0000FF">t</font>'''''<
!
| '''''ikusten <font color="#FF0000">z</font>aitu<font color="#FF0000">zte</font>''<font color="#0000FF">Ø</font>'''<
| '''''ikusten <font color="#FF0000">z</font>aitu<font color="#FF0000">zte</font><font color="#0000FF">gu</font>'''''<
!
| '''''ikusten <font color="#FF0000">z</font>aitu<font color="#FF0000">zte</font><font color="#0000FF">te</font>'''''<
|-
! <font color="#FF0000">3ª plural</font>
| '''''ikusten <font color="#0000FF">d</font>itu<font color="#FF0000">t</font>'''''<
| '''''ikusten <font color="#0000FF">d</font>itu<font color="#FF0000">k</font>''''' (m.in.)<
'''''ikusten <font color="#0000FF">d</font>itu<font color="#FF0000">zu</font>''''' (fr.)<
| '''''ikusten <font color="#0000FF">d</font>itu''<font color="#FF0000">Ø</font>'''<
| '''''ikusten <font color="#0000FF">d</font>itu<font color="#FF0000">gu</font>'''''<
| '''''ikusten <font color="#0000FF">d</font>itu<font color="#FF0000">zue</font>'''''<
| '''''ikusten <font color="#0000FF">d</font>itu<font color="#FF0000">zte</font>'''''<
|-
|}
Línea 193:
|-
! forma intransitiva
| '''''igo <font color="#FF0000">n</font>aiz'''''<br
| '''''igo <font color="#FF0000">h</font>aiz''''' (inf.)<
'''''igo <font color="#FF0000">z</font>ara''''' (for.)<
| '''''igo <font color="#FF0000">d</font>a'''''<
| '''''igo <font color="#FF0000">g</font>ara'''''<
| '''''igo <font color="#FF0000">z</font>are<font color="#FF0000">te</font>'''''<
| '''''igo <font color="#FF0000">d</font>ira'''''<
|-
|}
Línea 216:
|-
! forma intransitiva
| '''''leli<font color="#FF0000">n</font>'''''<
| '''''leli<font color="#0000FF">ymi</font>'''''<
| '''''leli<font color="#0000FF">y</font>'''''<
| '''''leli<font color="#FF0000">yu</font>''''' (d)<
| '''''leli<font color="#0000FF">ymu</font>''''' (d)<
| '''''leli<font color="#0000FF">y</font>'''''<
|-
|}
Línea 238:
|-
! <font color="#FF0000">1ª singular</font>
| '''''<font color="#008800">leliwün</font>'''''<
| '''''leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">n</font>'''''<
| '''''leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">n</font><font color="#0000FF">eo</font>'''''<
!
| '''''leli<font color="#0000FF">mu</font><font color="#FF0000">n</font>'''''<
|<br
!
| '''''leli<font color="#0000FF">mu</font><font color="#FF0000">n</font>'''''<
|<br
|-
! <font color="#FF0000">2ª singular</font>
| '''''leli<font color="#FF0000">e</font><font color="#0000FF">yu</font>'''''<
| '''''<font color="#008800">leliwimi</font>'''''<
| '''''*leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">ymi</font><font color="#0000FF">meo</font>'''''<
| '''''leli<font color="#FF0000">w</font><font color="#0000FF">iñ</font>'''''<
!
| '''''*leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">ymi</font><font color="#0000FF">meo</font>'''''<
| '''''leli<font color="#FF0000">w</font><font color="#0000FF">iñ</font>'''''<
!
| '''''*leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">ymi</font><font color="#0000FF">meo</font>'''''<
|-
! <font color="#FF0000">3ª singular</font>
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">n</font>'''''<
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">mi</font>'''''<
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">y</font>''''' (dir.)<
'''''leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">y</font><font color="#0000FF">eo</font>'''''(inv.)<
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">yu</font>'''''<
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">mu</font>'''''<
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">y</font>''''' (dir.)<
'''''leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">y</font><font color="#0000FF">eo</font>''''' (inv.)<
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">iñ</font>'''''<
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">mün</font>'''''<
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">y</font>''''' (dir.)<
'''''leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">y</font><font color="#0000FF">eo</font>''''' (inv.)<
|-
! <font color="#FF0000">1ª dual</font>
!
| '''''leli<font color="#0000FF">mu</font><font color="#FF0000">yu</font>''''' 'nos miraste'
| '''''leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">yu</font><font color="#0000FF">meo</font>'''''<
| '''''<font color="#008800">leliwiyu</font>'''''<
| '''''leli<font color="#0000FF">mu</font><font color="#FF0000">yu</font>'''''<
| '''''leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">yu</font><font color="#0000FF">meo</font>'''''<
!
| '''''leli<font color="#0000FF">mu</font><font color="#FF0000">yu</font>'''''<
| '''''leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">yu</font><font color="#0000FF">meo</font>'''''<
|-
! <font color="#FF0000">2ª dual</font>
| '''''leli<font color="#FF0000">w</font><font color="#0000FF">iñ</font>'''''<
!
| '''''leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">ymu</font><font color="#0000FF">meo</font>'''''<
| '''''leli<font color="#FF0000">w</font><font color="#0000FF">iñ</font>'''''<
| '''''<font color="#008800">leliwimu</font>'''''<
| '''''leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">ymu</font><font color="#0000FF">meo</font>'''''<
| '''''leli<font color="#FF0000">w</font><font color="#0000FF">iñ</font>'''''<
!
| '''''leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">ymu</font><font color="#0000FF">meo</font>'''''<
|-
! <font color="#FF0000">3ª dual</font>
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">n</font>'''''<
| '''''leli<font color="#0000FF">fi</font><font color="#FF0000">mi</font>'''''<
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">y</font>''''' (dir.)<
'''''leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">y</font><font color="#0000FF">eo</font>''''' (inv.)<br /
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">yu</font>'''''<
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">mu</font>'''''<
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">y</font>''''' (dir.)<
'''''leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">y</font><font color="#0000FF">eo</font>''''' (inv.)<br /
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">iñ</font>'''''<
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">mün</font>'''''<
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">y</font>''''' (dir.)<
'''''leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">y</font><font color="#0000FF">eo</font>''''' (inv.)<br /
|-
! <font color="#FF0000">1ª plural</font>
!
| '''''leli<font color="#0000FF">mu</font><font color="#FF0000">iñ</font>''''' 'nos miraste'
| '''''leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">iñ</font><font color="#0000FF">meo</font>'''''<
!
| '''''leli<font color="#0000FF">mu</font><font color="#FF0000">iñ</font>'''''<
| '''''leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">iñ</font><font color="#0000FF">meo</font>'''''<
| '''''<font color="#008800">leliwiiñ</font>'''''<
| '''''leli<font color="#0000FF">mu</font><font color="#FF0000">iñ</font>'''''<
| '''''leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">iñ</font><font color="#0000FF">meo</font>'''''<
|-
! <font color="#FF0000">2ª plural</font>
| '''''leli<font color="#FF0000">w</font><font color="#0000FF">iñ</font>'''''<
!
| '''''leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">ymün</font><font color="#0000FF">meo</font>'''''<
| '''''leli<font color="#FF0000">w</font><font color="#0000FF">iñ</font>'''''<
!
| '''''leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">ymün</font><font color="#0000FF">meo</font>'''''<
| '''''leli<font color="#FF0000">w</font><font color="#0000FF">iñ</font>'''''<
| '''''<font color="#008800">leliwimün</font>'''''<
| '''''leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">ymün</font><font color="#0000FF">meo</font>'''''<
|-
! <font color="#FF0000">3ª plural</font>
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">n</font>'''''<
| '''''leli<font color="#0000FF">fi</font><font color="#FF0000">mi</font>'''''<
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">y</font>''''' (dir.)<
'''''leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">y</font><font color="#0000FF">eo</font>''''' (inv.)<br /
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">yu</font>'''''<
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">mu</font>'''''<
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">y</font>''''' (dir.)<
'''''leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">y</font><font color="#0000FF">eo</font>''''' (inv.)<br /
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">iñ</font>'''''<
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">mün</font>'''''<
| '''''leli<font color="#FF0000">fi</font><font color="#0000FF">y</font>''''' (dir.)<
'''''leli<font color="#0000FF">e</font><font color="#FF0000">y</font><font color="#0000FF">eo</font>''''' (inv.)<br /
|-
|}
Línea 359:
=== Bibliografía ===
* Miguel Sagües (1996): ''Gramática Elemental Vasca'', Ed. Txertoa, ISBN 84-7148-074-3.
* Adalberto Salas (1992): ''El Mapuche o Araucano: Fonología, Gramática y antología de cuentos'', Ed. MAPFRE, ISBN 84-7100-441-9.
[[Categoría:Tipología lingüística]]
|