Usuario:Dunyaolkeleri/ABŞ
Amerika Birləşmiş Ştatları (A.B.Ş. və ya ABŞ), əsasən Birləşmiş Ştatlar (B.Ş. və ya BŞ) və ya Amerika — çox hissəsi Şimali Amerikada yerləşən qitələrarası ölkə. Ölkə 50 ştat, bir federal dairə, beş böyük qeyri-inkorporativ ərazi, doqquz kiçik adacıq və 326 məhdud müstəqil hindi rezervasiyasından ibarətdir. Həm quru, həm də ümumi ərazisinə görə ən böyük üçüncü ölkədir. Birləşmiş Ştatlar quru sərhədlərini şimalda Kanada, cənubda isə Meksika ilə bölüşür. Həmçinin Baham adaları, Kuba və Rusiya ilə su sərhədlərini bölüşür. 331 milyondan çox əhalisi ilə əhalisinə görə dünyanın ən böyük üçüncü ölkəsidir. Ölkənin milli paytaxtı Vaşinqton, ən böyük şəhəri və maliyyə mərkəzi isə Nyu-Yorkdur. ABŞ mədəniyyətlərin və etnik qrupların ərimə qabıdır və əhalisi əsrlər boyu immiqrasiya nəticəsində dərindən formalaşıb. Çox müxtəli iqlim və coğrafiyaya sahibdir və rəsmi olaraq 17 meqamüxtəlif ölkədən biri kimi tanınır.
Paleo-aboriginlər təxminən 12.000 il əvvəl Sibirdən Şimali Amerikaya köç etmişlər və qabaqcıl mədəniyyətlər daha sonra yaranmağa başlamışdır.
İspan-Amerikan müharibəsi və Birinci Dünya müharibəsi ABŞ-ni dünya gücünə çevirdi. İkinci Dünya müharibəsinin nəticəsində isə ABŞ və SSRİ dünyanın iki super gücü oldu. Soyuq müharibə dövründə hər iki ölkə ideoloji üstünlük uğrunda mübarizə aparsa da, birbaşa hərbi münaqişədən uzaq dururdu. Onlar həmçinin 1969-cu ildə Aya uçan Amerika kosmos uçuşu ilə yekunlaşan Kosmik yarışda da yarışırdılar. Eyni zamanda, vətəndaş hüquqları hərəkatı afroamerikalılara qarşı irqi ayrı-seçkiliyi qadağan edən qanunun qəbul olunmasına gətirib çıxardı. 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılması ilə Soyuq müharibə başa çatdı və ABŞ dünyanın yeganə super gücü olaraq qaldı. 2011-ci ildə baş verən 11 sentyabr terror aktları ABŞ-nin Əfqanıstan müharibəsi (2001-2021) və İraq müharibəsini (2003-2011) əhatə edən terrorizmə qarşı mübarizəsinin başlaması ilə nəticləndi.
Birləşmiş Ştatlar ikipalatalı qanunverici orqan da daxil olmaqla üç ayrı hökümət qoluna malik federal respublikadır. Ölkə liberal demokratiya və bazaq iqtisadiyyatıdır. İnsan hüquqları, həyat keyfiyyəti, gəlir və sərvət, iqtisadi rəqabət qabiliyyəti və təhsil üzrə beynəlxalq ölçülərdə yüksək yer tutur. Həmçinin qəbul edilən korrupsiya səviyyəsi aşağıdır. Ölkə yüksək səviyyəli həbs və bərabərsizliyə malikdir, ölüm cəzası ləğv edilməyib və universal səhiyyə xidmətlərindən məhrumdur.