Cohors I Celtiberorum Equitata civium romanorum

La Cohors I Celtiberorum Equitata civium romanorum fue una unidad auxiliar del ejército imperial Romano del tipo Cohors quinquagenaria equitata.

Cohors I Celtiberorum equitata civium romanorum
Activa Desde c. 80 hasta 409.
País Imperio romano
Tipo Cohors quinquagenaria equitata
Función Infantería de asalto con caballería de apoyo
Tamaño Variable. Aprox. 600
Parte de 6 centurias de 80 infantes y 4 turmas de 30 jinetes, comandadas por 6 centuriones y 4 decuriones, a las órdenes de una Praefectus cohortis ecuestre.
Acuartelamiento Mauretania Tingitana(80-123)
Hispania Tarraconensis (123-409) Sobrado dos Monxes (123-395), Iuliobriga(395-409)
Alto mando
Comandantes
notables
T. Varius Clemens (142-152)
Insignias
Símbolo de
identificación
vexillum o estandarte
Cultura e historia
Mote Celtiberorum, desde Domiciano
Civium Romanorum al menos desde Trajano
Equitata desde Domiciano

Orígenes de la unidad editar

Fue reclutada bajo la Dinastía Flavia, posiblemente bajo Domiciano, de entre los miembros del antiguo pueblo prerromano de los celtíberos. Debe diferenciarse de otra Cohors I Celtiberorum destacada en la provincia Britannia durante el siglo II.

La unidad fue destinada a la provincia Mauritania Tingitana, donde parece atestiguada en varios diplomas militares de época de Trajano, y es más que posible que consiguiese los epítetos honoríficos de civium romanorum poco antes, bajo Domiciano.

Así aparece en el diploma militaris AE. 1979, n.º 553:

[Imp(erator) Caesar diui Neruae f(ilius)] Nerua Traianus [Aug(ustus) Germanicus Dacicus pon]tif(ex) max(imus) tribunic(ia) [pot(estate) XIII imp(erator) V]I co(n)s(ul) V p(ater) p(atriae) [equit(ibus) et peditibu]s qui militauerunt in [alis trium et cohort]ibus quat(t)uor [quae appellantur I] Aug(usta) c(iuium)R(omanorum) et Gemel[liana et Gallorum Taurian]a torquata uictrix [et I Asturum et Call]aecorum et I Celti[berorum c(iuium) R(omanorum) et II milliaria Sagi]ttarior(um) c(iuium) R(omanorum) et [III Asturum c(iuium) R(omanorum) et sunt i]n Mauretania [Tingitana sub Marco Clodio Catull]o quin[is et uicenis pluribusue stipendiis emeritis dimissis honesta missione quorum nomina subscripta sunt...Primus idus octobres] C(aio) Iulio [Proculo] C(aio) Aburnio [Valente co(n)s(ulibus)][1]

La Cohorte en Hispania en el siglo II editar

 
Inscripción votiva CIL II 2552 en la que el decurio Lucretius Paternus, oficial de la Cohors I Celtiberorum participó en la dedicación a Júpiter por la salud de los emperadores marco Aurelio y Lucio Vero.

Por orden de Adriano, fue traslada a Hispania, a la provincia Tarraconense, adscrita a la Legio VII Gemina Felix y así aparece atestiguada en la Tessera de Castromao (Celanova, Orense) en 132, que dice:

AE 1972, 282: C(aio) Iulio Serio Augurino C(aio) Trebio/ Sergiano Co(n)s(ulibus)/ Coelerni ex Hispania Citeriore/ Conventus Bracarum C(aio) An/tonio Aquilo Novaaugustano/ Praef(ecto) Coh(ortis) I Celtiberorum/ Liberis Posterisque eorum/ Hospitium Fecerunt/ C(aius) Antonius Aquilus cum Coelern/nis Liberis posterisque eorum/ Hospitium fecit/ legatus egit/ P(ublius) Campanius Lemianus[2]

Su campamento fue construido en el territorium de la ciudad de Brigantium (La Coruña), en la localidad de Sobrado dos Monxes, concretamente en la aldea de Ciadella y se conoce actualmente como Campamento romano de Ciadella. Este castellum abarcaba poco más 2,4 ha., con forma rectangular, con las esquinas redondeadas, y estaba circunvalado por una muralla simple precedida por un doble foso y con cuatro puertas flanqueada por pequeñas torres. En su interior, se ha excavado el principia, un horreum y algunos barracones. Los hallazgos han consistido en cerámicas de los siglos II a IV, tanto comunes como Terra Sigillata Hispanica, objetos metálicos, incluyendo armas, monedas romanas de los siglos II a IV, y dos inscripciones.

Cerca del campamento, sobre los restos de dos tumbas megalíticas o medorras, fueron levantadas dos torres cuadrangulares de vigilancia y señales.

Bajo Antonino Pío y Marco Aurelio, la Cohorte envió destacamentos a la zona minera de Las Médulas en El Bierzo (León), y bajo el mandato de Antonino Pío parte de sus hombres estuvieron destacados en Mauretania para combatir a los mauri, y también lucharon contra estos cuando invadieron la Baetica bajo Marco Aurelio.

Los siglos III y IV y la desaparición de la Cohorte editar

La cohorte, según la Notitia Dignitatum, seguía existiendo a finales del siglo IV—principios del siglo V— y, en teoría, fue trasladada a la ciudad de Iuliobriga (Retotillo, Cantabria), aunque esta ciudad estaba abandonada desde mediados del siglo III.

Desapareció como consecuencia de los movimientos provocados por Geroncio, general del usurpador Constantino III, y de la invasión de Hispania por vándalos, suevos y alanos de 409.

 
Ara dedicada a Fortuna por Valerio lupo, optio de la Cohors I Celtiberorum equitata civium roamnorum en su campamento de Sobrado.

Fuentes primarias editar

 
Inscripción AE 1984, 548 = AE 1989, 43 = CIRG 1, 32 procedente del campamento de Cidadela, dedicada por un signifer de la unidad.
 
Tésera de Castromao (Orense, España), correspondiente con AE 1972, 282 = AE 1973, 295 = AE 2016, 641 = AquaeFlaviae-1997, 610, en la que el prefecto de la Cohorte Cayo Antonio Águila sella un pacto de hospitalidad con la comunidad de los Coelkernos.
  • Notitia Dignitatum, occ. XLII, 30: Hispaniae:

In provincia Callaecia:
- Praefectus legionis septimae geminae, Legione.
- Tribunus cohortis secundae Flaviae Pacatianae, Paetaonio.
- Tribunus cohortis secundae Gallicae, ad cohortem Gallicam.
- Tribunus cohortis Lucensis, Luco.
- Tribunus cohortis Celtiberae, Brigantiae, nunc Iuliobriga.

  • CIL II 881: Bolosea / Brevi f(ilia) vixit / an(nos) LXX h(ic) s(ita) e(st) / s(it) t(ibi) t(erra) l(evis) / Reburrus / Tapori f(ilius) ce/nturio / matri
  • CIL II 2552: I(ovi) O(ptimo) M(aximo)/ [p]ro salute M(arci) Aureli An/[t]onini et L(uci) Aureli Veri/ [A]ugustor(um) ob natale(m) Aqu[i]/lae vexillatio leg(ionis) VII G(eminae) F(elicis)/ sub cura Licini Patern[i]/ )(centurionis) leg(ionis) eiusd(em) et Hermetis/ Augustor(um) lib(erti) proc(uratoris) et Lu/creti Paterni dec(urionis) coh(ortis)/ I Celt(iberorum) et Fabi Marcian[i]/ b(ene)f(iciarii) proc(uratoris) Augustor(um) et/ Iuli Iuliani sign(iferi) leg(ionis)/ eiusd(em) IIII Id(us) Iunias / Laeliano et Pastore co(n)s(ulibus)
  • CIL II 2553: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) / pro salute M(arci) Aureli Antonini / et L(uci) Aureli Veri Augustorum / ob natale(m) signor(um) vexillatio / coh(ortis) I Celtib(erorum) sub cura Zoili / Augustor(um) lib(erti) proc(uratoris) et Val(eri) Flavi / |(centurionis) coh(ortis) I Gall(icae) et Aeli Flavi b(ene)f(iciarii) proc(uratoris) / Augustor(um) et Lucreti Mater/ni imag(iniferi) leg(ionis) VII G(eminae) F(elicis) et Iuli Se/duli tesserari(i) c(ohortis) I C(eltiberorum) posita / Idib(us) Octobrib(us) Imp(eratore) L(ucio) Aure/lio Vero III et Quadrato co(n)s(ulibus)
  • CIL II 2555: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) / pro salute M(arci) Aureli / Antonini et L(uci) Aureli Veri / Augustorum / ob natale(m) [aprunculorum] / milites coh(ortis) I Gall[i]c(ae) / sub cura [H]e[r]met(is) Aug[gustor(um) lib(erti)] / [p]r[oc(uratoris)] et Lucret(i) Patern(i) / [dec(urionis)] coh(ortis) I [Celtib(erorum)] et Ful/[
  • CIL II 4141 (siglo II): C(aio) Iulio C(ai) / fil(io) Arnens(i) / Speratiano / praef(ecto) coh(ortis) I / Celtiberor(um) / heredes
  • CIL III 5215: T(ito) Vario Clementi / ab epistulis Augustor(um) / proc(uratori) provinciar(um) / Belgicae et utriusq(ue) Germ(aniae) / Raetiae Mauret(aniae) Caesar(i)ens(is) / Lusitaniae Ciliciae / praef(ecto) equit(um) al(ae) Britannicae miliar(iae) / praef(ecto) auxili(ari)orum in Mauret(aniam) Tingitan(am) / ex Hispania missorum praef(ecto) equit(um) al(ae) II / Pannoniorum trib(uno) leg(ionis) XXX U(lpiae) V(ictricis) {PRAEF} / praef(ecto) coh(ortis) II Gallorum Macedonicae / civitas Treverorum / praesidi optimo
  • CIL XI 6344: P(ublio) Cornelio P(ubli) f(ilio) / Sab(atina) Cicatriculae / prim(o) pil(o) bis praefect(o) / equit(um) praef(ecto) clas(sis) / praef(ecto) cohortium / civium Romanor(um) / quattuor in Hispan(ia) / trib(uno) mil(itum) IIviro et / IIvir(o) quinq(uennali) pont(ifici) / d(ecreto) d(ecurionum) / public(e)
  • CIL XVI 162 (14 de noviembre de 109): [Imp(erator) Caesar divi Nervae f(ilius) Nerva Traianus Augustus Germanicus Dacicus pontif(ex) maximus tribunic(ia) potest(ate) XIII imp(erator) VI co(n)s(ul) V p(ater) p(atriae) equitibus et peditibus qui militaverunt in alis --- et cohortibus --- quae appellantur --- et ---] r() et I As[tur(um)] / [et Callaecor(um) et I] Celtiberor(um) c(ivium) R(omanorum) et / [--- c(ivium) R(omanorum) et III Astur(um) c(ivium) R(omanorum) / [et sunt in Mau]retania Tingitana / [sub M(arco) Clodio Cat]ullo quinis et vi/[cenis pluribusv]e stipendiis eme/[ritis dimissis h]onesta missione / [quorum nomin]a subscripta sunt [ // ipsis liberis posterisque] eorum civitatem / [dedit et conubium] cum uxoribus quas / [tunc habuissent cu]m est civitas iis da/[ta aut si qui caelibes] essent cum iis quas / [postea duxissent du]mtaxat singuli / [singulas pr(idie) Id]us Octob(res) / [C(aio) Iulio Proculo C(aio) Abur]nio Valente co(n)s(ulibus) / [alae ---]um c(ivium) R(omanorum) cui prae(e)st / [---] Priscus / [ex equi]te(?) / [---]cti f(ilio) Thrac(i) / [descriptum et recognit]um ex tabula ae/[nea quae fixa est Ro]mae in muro post / [templum divi Aug(usti) ad] Minervam
  • CIL XVI 165 (int. 114-117): ----] Tingitana sub L(ucio) Seio A[vito quinis et vicenis pluri]/busve stip(endiis) emer(itis) dim[issis honesta missione quorum nomina] / subscripta sunt ipsis [liberis posterisque eorum civitatem] / ded(it) et conub(ium) [c]um ux[oribus quas tunc habuissent] / cum est civit(as) is d[at(a) aut si qui caelibes essent cum is quas postea duxissent dumtaxat singuli singulas] // [Imp(erator) Caesar divi Nervae f(ilius) Nerva] Traianus Optim(us) / [Aug(ustus) Germ(anicus) Dacic(us) pont(ifex) max(imus) tr]ibunic(ia) potest(ate) / [---] p(ater) p(atriae) / [equitib(us) et peditib(us) qui militave]runt in alis quin/[que et cohortibus decem qua]e appellantur I / [Hamior(um) Syror(um) sagit(taria) et III Astur(um) c(ivium)] R(omanorum) P(ia) F(idelis) et Aug(usta) c(ivium) R(omanorum) et Ge/[mellian(a) c(ivium) R(omanorum) et Gallor(um) Taurian(a) tor]quata Victrix c(ivium) R(omanorum) / [et I Ituraeor(um) c(ivium) R(omanorum) et I Astur(um) et Ca]llaecor(um) et I Celtibe/[ror(um) c(ivium) R(omanorum) et I Lemavor(um) c(ivium) R(omanorum) et II Hi]spana c(ivium) R(omanorum) et II oo(miliaria) sa/[gittaria et II Hispanor(um) c(ivium) R(omanorum) et III] Astur(um) c(ivium) R(omanorum) et IIII / [Gallor(um) c(ivium) R(omanorum) et V D< a = E >lmatar(um) c(ivium) R(omanorum) q]uae sunt in Mau/[retania Tingitana sub L(ucio) Sei]o Avito quinis et vi/[cenis pluribusve stip(endiis) eme]ritis dimissis / [honesta missione quorum nomina] subscripta [sunt
  • AE 1967, 229: [I(ovi) O(ptimo) M(aximo)] / [pro salute] / T(iti) Ael(i) Hadriani / Anton(ini) Aug(usti) Pii / vex(illatio) leg(ionis) VII G(eminae) F(elicis) / sub cur(a) Iul(i) Mar/ci |(centurionis) eiusd(em) et Val(eri) / Victoris dec(urionis) ob / diem nata(lis) Aquilae / v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito)
  • AE 1972, 282 (132): C(aio) Iulio Serio Augurino C(aio) Trebio / Sergiano co(n)s(ulibus) / Coelerni ex Hispania citeriore conventus Bracari cum C(aio) An/tonio Aquilo Novaugustano / praef(ecto) coh(ortis) I Celtiberorum / liberis posterisque eius hos/pitium fecerunt / C(aius) Antonius Aquilus cum Coelernis liberis posterisque eorum / hospitium fecit legatus egit / P(ublius) Campanius Geminus
  • AE 1984, 548: -----]ri[---] /ro sig(nifer) c(ohortis) I C(eltiberorum) / l(ibens) a(nimo)
  • AE 1986, 387: Fortu/n(a)e Val(erius) / Lupus / opt(io) / v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito)
  • AE 2004, 1891 = AE 2009, 1798 (104): [Imp(erator) Caesar divi Ne]rvae f(ilius) Nerva Traianus / [Augustus Germanic]us Dacicus pontifex max(imus) / [tribunicia pote]sta[t(e)] VIII imp(erator) (I)V co(n)s(ul) V p(ater) [p(atriae)] / [equitibus et peditib]us qui militave[run]t in / [alis quinque et coh]ortibus decem et una qu[ae] / [appellantur I Ha]miorum sagittarioru[m Syrorum et III] Asturum [c(ivium) R(omanorum) et Augusta] c(ivium) R(omanorum) et Gem[elliana c(ivium) R(omanorum) et Gallorum Ta]ur[iana Torquata Victrix [c(ivium) R(omanorum) et I Ituraeor]um c(ivium) R(omanorum) [et I Asturum et Callaecorum c(ivium) R(omanorum) et I Celtiberorum et I Lemavorum c(ivium) R(omanorum) et I Bracarorum c(ivium) R(omanorum)] et II Hisp[anorum c(ivium) R(omanorum) et II Syrorum oo (miliaria) sagittariorum c(ivium) R(omanorum) et III Asturum c(ivium) R(omanorum)] et IIII Gallo[rum c(ivium) R(omanorum) et V Dalmatarum et sunt] in [Maur(etania) Ting(itana) sub // quae appellantur I Hamiorum sagittariorum Syrorum et III Asturum c(ivium) R(omanorum) et Augusta c(ivium) R(omanorum) et] / Geme[lliana c(ivium) R(omanorum) et Gallorum Tauriana] / Torquata Victrix [c(ivium) R(omanorum) et I Itu]/r(a)eorum c(ivium) R(omanorum) et I Ast[urum et Callaecorum c(ivium) R(omanorum) et I] / Celtiberorum et [I Lemavorum c(ivium) R(omanorum) et I Bra]/carorum c(ivium) R(omanorum) et II [Hisp[anorum c(ivium) R(omanorum) et II Syror]/um oo(miliaria) sagittari[orum c(ivium) R(omanorum) et] / III Asturum c(ivium) R(omanorum) e[t IIII Gallorum c(ivium) R(omanorum) et V Dalma]/tarum et [sunt in [Maur(etania) Ting(itana)] / sub L(ucio) [--- quinis et vicenis pluribusve stipendiis emeritis dimissis honesta missione quorum nomina subscripta sunt ipsis liberis posterisque eorum civitatem dedit et conubium cum uxoribus quas tunc habuissent cum est civitas iis data aut si qui caelibes] / [esse]nt cum i[is quas postea duxis]/[sent dum]taxat s[inguli singulas] / a(nte) d(iem) [--] / [--- Rub]rio Gallo [--- co(n)s(ulibus)] / [alae] Gemellian[ae cui praeest] / [---] Cluvius [---] / e[x gregale] / [---]E[------

Véase también editar

Notas y referencias editar

  1. El emperador César, Hijo del divino Nerva, Trajano Augusto, germánico, dácico, pontífice máximo, en la decimotercera potestad tribunicia, seis veces aclamado imperator, cinco veces cónsul, padre de la patria, concede el día anterior a los idus de octubre (14 de octubre) siendo cónsules Cayo Julio Próculo y Cayo Eburnio Valente, el licencimiento honroso con toda su paga a los jinetes e infantes de las tres alas y cuatro cohortes llamadas I Augusta civium romanorum, Gemeliana, y Gallorum Tauriana torquata victris, y I Asturum et Gallaecorum, I Celtiberorum civium romanorum, II miliaria Sagittariorum civium romanorum y III Asturum civium romanorum, que estaban en Mauretania Tingitana a las órdenes de Marco Claudio Catulo, y cuyos nombres son:...
  2. Siendo cónsules Cayo Serio Augurino y Cayo Trebio Sergiano. Los Coelerni del convento Bracaraugustano de la provincia Hispania Citerior hicieron pacto de hospitalidad con Cayo Antonio Aquilo, prefecto de la Cohors I Celtiberorum, para sí, para sus hijos y para sus descendientes. Cayo Antonio Aquilo realizó pacto de hospitalidad con los Coelerni, para sí , sus hijos y sus descendientes. Actuó como legado (de los Coelerni) Publio Campanio Leminiano

Bibliografía editar

Enlaces externos editar